هادی مرزبان کیست؟| کارگردانی از آخرین بازماندگان نسل طلایی تئاتر ایران
رویداد۲۴ | مازیار وکیلی: هادی مرزبان یکی از کارگردانان قدیمی تئاتر که سابقه سالها فعالیت در تئاتر و تلویزیون را داشت. این هنرمند قدیمی سینمای ایران در تاریخ ۲ آذر ۱۴۰۴ به دلیل ناراحتی لوزالمعده در تهران درگذشت.
بیوگرافی هادی مرزبان
هادی مرزبان یکی از چهرههای قدرنادیده و کمتر دیده شده تئاتر و سینما تلویزیون ایران است. مرزبان که در سال ۱۳۲۳ در شهر سبزوار اُستان خراسان رضوی به دنیا آمده بود کار تئاتر را از سال ۱۳۴۵ آغاز کرد. خود مرزبان درباره آغاز فعالیتش میگوید: «شانس بزرگی که من و هم دورهایهایم آوردیم این بود که آن سالها اسکویی از روسیه بازگشته بود و سیستم استانیسلاوسکی مدرن را به ایران آورد. ما مبانی و اصول بازیگری و کارگردانی را با اسکویی گذراندیم. اسکویی دست ما را گرفت و درواقع؛ چشم ما را به تئاتر دنیا باز کرد. اسکویی عادت داشت برای هر نقشی دو بازیگر انتخاب کند. خودش هم یک نقش را بازی میکرد.
نقش من در آن تئاتر شاه سمنگان بود. نمایش ما در دانشکده آمفی تئاتر هنرهای زیبا روی کرد، اما تا آخرین اجرا بازی در آن نقش را به من سپرد.» مرزبان دوره کارشناسی تئاتر در دانشگاه هنرهای زیبا دانشگاه تهران پشت سر گذاشت. مدتی هم برای تحصیل در رشته تئاتر به دانشگاه برونل لندن رفت و مدرک کارشناسی ارشد تئاتر را از این دانشگاه گرفت. اما پیش از سفر به خارج کشور مدتی هم زیر نظر حمید سمندریان به آموزش تئاتر مشغول بود. مرزبان درباره این دوره آموزشی گفته است: «بازی در آن کار یک دانشگاه عملی برایم بهحساب میآمد. سمندریان از خارج آمد و اندوخته هایش را به ما منتقل کرد. بعدها که برای تحصیل به بیرون از ایران رفتم، دیدم بسیاری از نکاتی را که استادان خارج نشین درس میدهند، سمندریان به ما گفته است.»
سوابق هنری رادی
هادی مرزبان یکی از چهرههای مشهور دهه پنجاه هجری شمسی است که وارد رشته تئاتر شد. نسلی که پایههای تئاتر مدرن در ایران را مستحکم کرد و توانست تئاتر را تبدیل به یکی از اجزای مهم فرهنگ ایران کند. علی نصیریان، عزت الله انتظامی، فرامرز صدیقی، ایرج راد، ولی شیراندامی، فرانک دولتشاهی، پروین دهقانی و... این نسل از بازیگران در کنار نمایشنامه نویسان و کارگردان بزرگ و خلاقی مانند بهرام بیضایی، اکبر رادی، غلامحسین ساعدی و... یکی از دورههای درخشان تئاتر ایران را رقم بزنند.
بیشتر بخوانید: مسعود کیمیایی، پدر زوالیافته موج نو سینمای ایران | ترکیب جادویی نخبهگرایی و تودهپسندی فقط چند بار موفق میشود
خود مرزبان درباره اهمیت این نویسندگان در تئاتر ایران میگوید: «وقتی از تئاتر کلاسیک جهان صحبت میکنیم، یاد پرچمداران آن مثل سوفوکل میافتیم. در تئاتر کشور خودمان هم وقتی از تئاتر نوین ایران سخن میگوییم یاد سه تن یعنی بیضایی، رادی و ساعدی میافتیم. این سه نفر پرچمداران تئاتر نوین ایران هستند. رادی را از دوران دانشجویی با نمایشنامه هایش میشناختم. در یکی از شبهای سرد زمستانی سال ٦٣ با یکی از دوستان به دیدار او رفتم و از همان شب تصمیم به اجرای نمایش پلکان گرفتم که تا امروز ادامه داشته است. به قول خود رادی؛ ربع قرن با مرزبان هستیم و خیلی خوب کار میکنیم. وقتی وارد دنیای رادی شدم پی بردم که روی دست رادی دیالوگ نویس نیامده است. او از بزرگان بدون جانشین است. دیالوگهایش مثل کاشیکاریهای گنبدهای اصفهان دقیق است. شخصیتهای نمایشنامه رادی برای مردم قابل لمس هستند.»
این علاقه مرزبان به کارهای رادی را میتوان در نمایش نامههایی که برای اجرا انتخاب کرده است هم مشاهده کرد. رادی هفت تا هشت نمایش از اکبر رادی را (بعضی از آنها را دو بار) به روی صحنه برده است. مهمترین و جنجالیترین این اجراها هم اجرای تانگوی تخم مرغ داغ بوده است، که بعد از مدتی اجرا در خرداد سال ۱۳۹۳ توقیف شد.
دادستانی تهران علت توقیف تانگوی تخم مرغ داغ را وجود صحنههای نامناسب که اکثراً توسط زن اجرا میشود و الفاظ رکیک و اظهارات خلاف موازین اسلامی و عفت عمومی در این نمایش اعلام کرد. این در حالی است که این تئاتر قبل از اجرای عمومی توسط شورای نظارت و ارزشیابی مورد بازبینی قرار گرفته بود. خود مرزبان هم کارهایی که از رادی اجرا کرده است را بهترین کارهایش میداند: «همه اجراهایم حکم بچه هایم را دارند وبرایم خاطره انگیزند. با این حال، از میان کارهایم، پلکان، تانگوی تخم مرغ داغ و شب روی سنگفرش خیس را خیلی دوست دارم.»
فعالیتهای غیرتئاتری مرزبان
مرزبان برخلاف همدورهایهایش چندان در سینما فعال نبود. در کارنامه کاری او ۱۵ یا ۱۶ فیلم سینمایی به چشم میخورد که بسیاری از آنها هم مربوط به دهه شصت و هفتاد هجری شمسی است. مرزبان البته در تلویزیون فعالتر بود. او در سریالهای مشهوری مانند شاه شکار، امیرکبیر، وزیر مختار، تنهاترین سردار و پهلوانان نمیمیرند بازی کرد.
اما عمدهترین حوزه فعالیت مرزبان تله تئاتر بود. مرزبان تله تئاترهای زیادی را ساخت که در سالهای مختلف از تلویزیون پخش شدند. مرزبان تعدادی از آثار اکبر رادی و نویسندگان بزرگی مانند ایبسن را کارگردانی کرد. مرزبان درباره چرایی کم کاری در سینما و تلویزیون گفته بود: «ما کمکار شدیم، تلهتئاتر نمیسازیم، چون کمتر از گذشته دعوت میشویم. خودمان که نمیتوانیم اعتبار و آبرویمان را بگذاریم و در جلوی دفاتر مدیران بایستیم که آیا بخواهند یا نخواهند؟ این زیبنده شأن ما هم نیست؛ متأسفانه آدمهایی در تلویزیون کار میکنند که آن عشق و دلسوزی گذشته را ندارند بیشتر کارمندند تا عاشق!»
مرزبان برخلاف همدورهای هایش (نصیریان، انتظامی، صدیقی و...) چندان میان عامه مردم شناخته شده نبود. اما برای آنهایی که تئاتر را به صورت حرفهای دنبال میکردند یکی از مهمترین کارگردانان تئاتر ایران بود. با اجرای نمایشنامههای ایرانی مرزبان به مطرح شدن نمایشهای ایرانی میان نسل جوان کمک بزرگی کرد.
با درگذشت مرزبان یکی از معدود چهرههایی که مسئله اصلیشان تئاتر و نمایش بود از میان ما رفت. چهرههایی که هنر برایشان دغدغه بود و حاضر نبودند به هر کاری برای شهرت و ثروت تن بدهند.
